Όταν το σινεμα εκθέτει την
πραγματικότητα
Κάθε εποχή έχει τα όρια της και τους
«ήρωες» της. Όπου ήρωες θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε, καθαρά σαρκαστικά,
αυτούς που καταφέρνουν να καθορίσουν τις συνθήκες μέσα στις οποίες οι υπόλοιποι
θα προσπαθήσουν να προσαρμοστούν και να αντιμετωπίσουν το περιβάλλον που
διαμορφώνεται «ηρωικά» από άλλους. Για να δούμε όμως, ποιοι είναι αυτοί
ακριβώς;
Στο Νεοελληνικό λεξικό ως ορισμό
βρίσκουμε:
Ήρωας, ο: ο υπέρμετρα ηρωικός άνθρωπος, που αψηφά κάθε
κίνδυνο και μάχεται στην πρώτη γραμμή για την πατρίδα του ή την ιδεολογία
Ταυτόχρονα θα
μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι ο ηρωισμός ενδέχεται να μην διαμορφώνεται μόνο από τις ίδιες τις πράξεις αλλά και από
το συναίσθημα που προβάλλουν πάνω σε αυτές οι υπόλοιποι που παρακολουθούν, τις
προβολές και τις ταυτίσεις που προσάπτει κάποιος σε μια πράξη, σε έναν βίο.
Σε μια εποχή «ειρήνης», όπως αυτή που
φαινομενικά διανύουμε τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως στον δυτικό και
δυτικοποιημένο κόσμο, επιτεύχθηκε τεχνηέντως μια διαστρέβλωση πάνω στον τρόπο
που βρίσκουμε τους «ήρωες» μας. Που τους διαλέγουμε. Την δεκαετία του 1980, με
τη ταχύτατη εξάπλωση και εδραίωση του γιαπισμού, πραγματοποιήθηκε μια απότομη
μετάβαση από το καθαρά εργατικό προφίλ του μέσου πολίτη, από αυτόν που είναι
εξαρτημένος μισθοδοτικά μέσα από πραγματικές εργασίες, σε εκείνο του Ατόμου που
προσπαθεί και μπορεί μέσω του ρίσκου(«ηρωισμό) και της ανακατασκευής των
εργασιακών σχέσεων από εργατολογικές σε καθαρά εργαλειακές. Η ιδεολόγια ήταν πια
άλλου είδους όπως και η Πατρίδα πήρε άλλη υπόσταση. Το σώμα, ο αγώνας, το αίμα,
η προσπάθεια που πολεμικά και μεταπολεμικά καθόριζαν την ύπαρξη αλλά και το
μέτρο της επιβίωσης έδωσαν σταδιακά τη θέση τους στο μυαλό, τη σκέψη, την
επικοινωνία, την φαντασία, στην ανταλλακτικότητα, σαν να χρώσταγε ο Παλαιός
Κόσμος στον Καινούργιο μια περίοδο χάριτος. Το χρήμα από μέσον έγινε σύμβολο,
ενώ η φυσική του αξία άρχισε να εξασθενεί γινόμενη μια καθαρά μαθηματική και
ιστογραμματική ανάλυση. Κοινώς το χρήμα έγινε αέρας, μια ιδέα, με τη διαφορά
όμως πως ο τρόπος συντήρησης αυτής της φιλοσοφίας χρειάστηκε να έχει πραγματικά
θεμέλια συντήρησης, συγκεκριμένες πράξεις και ιδεολογίες.
Σε μια από τις πιο δυνατές στιγμές της
τελευταίας ταινίας του Μ.Σκορσεζε «Ο
Λύκος της Wall Street», ο ήρωας που ερμηνεύει ο ΝτιΚάπριο φωνάζει: Λένε πώς η φτώχεια έχει αρχοντιά! Όχι δεν
έχει! Εγώ σας ζητάω να λύσετε τα προβλήματα σας πλουτίζοντας!
Σε αυτήν ακριβώς
την φράση βρίσκουμε τη σύγκρουση του Παλαιού με το Νέο. Το δόγμα που επικράτησε
για το τι καθορίζει τον άνθρωπο, τον άνδρα, τη γυναίκα στον Καινουργιο ειρηνικό
κόσμο της ιδιοκτησίας και της ιδιωτικότητας.
Σε χώρες όπως η Μπερλουσκονική Ιταλία του
‘80 και του ’90 και η Ελλάδα της μεταπολίτευσης υπήρξε μια ξαφνική έξαρση
δημιουργίας νέων άτυπων δικτύων. Εκεί που κάποτε υπήρξε μόνο η οικογένεια ως
υποστήριξη οικονομική, στεγαστική, δημιουργήθηκε η «οικογένεια» των συναδέλφων,
των συνεργατών, των μέσων, των ανταλλακτικών σχέσεων αφήνοντας όμως να
συντηρηθεί ο ένας και απαράλλαχτος κανόνας της οικογένειας. Η «omerta». Ταινίες όπως η τριλογία του «Νονού» αποτελούν
σημαντικά κοινωνικοπολιτικά σχόλια για το πώς η οικονομία μπορεί να γίνει μια
κοινοτική και συντεχνιακή επιχείρηση που όμως προστατεύεται από τους
απαράβατους κανόνες μιας οικογένειας, όπως η αφοσίωση, η κάλυψη και η
προστασία. Ας θυμηθούμε μόνο τους πρωταγωνιστές, όχι μόνο του Νονού αλλά και του Σημαδεμένου, του Casino και των GoodFellas, όπου καθώς
εδραιώνονταν οικονομικά κατάφερναν να εισάγουν μέσα στον κόσμο τους, αυτόματα
πολλές φορές και πιεστικά, τα υπόλοιπα μέλη του κύκλου τους, φίλους, συγγενείς,
εξωσυζυγικές σχέσεις, συναδέλφους, ζώντας παρασιτικά δίπλα τους και ας
θυμηθούμε ταυτόχρονα πρόσφατα σκάνδαλα με πολιτικούς, δημόσιους υπάλληλους,
εκκλησιαστικούς παράγοντες να έχουν κατασκευάσει ένα οικογενειακό και
συνεργατικό ιστό κέρδους όπου όλοι οφελούνται από όλους αρκεί να υπάρχει σιωπή
και συγκάλυψη.
Αν υπάρχει μια
καθολική αξία και άθλος δημιουργών όπως ο Σκορσέζε, ο Κόπολα και ο ΝτεΠάλμα,
είναι ότι συνέλαβαν από νωρίς με το φακό τους, την γέννηση ενός ψυχισμού που
κουβαλούσε τραύματα ναρκισσισμού και κοινωνικά απωθημένα, θέλοντας να απεκδυθεί
την παλαιότερη μίζερη ζωή, το στίγμα της κοινωνικής τάξης και την εξίσωση όχι
με μια άλλη, αλλά τη δημιουργία ενός παράλληλου σύμπαντος, με κανόνες και
τιμωρίες, με πρωταγωνιστές και κομπάρσους. Οι συγκεκριμένοι σκηνοθέτες ηθελημένα
ή άθελα τους προσωποποίησαν και ψυχογράφησαν την γέννηση του νέο-καπιταλισμού,
την αδηφαγία που θα επικρατούσε τις επόμενες δεκαετίες.
Σήμερα βλέπουμε
και πάλι να υπάρχει μια κινηματογραφική επιστροφή σε παρόμοιες θεματολογίες.
Από τον Πληροφοριοδότη, τη Μέρα
Εκπαίδευσης μέχρι το Λύκο της Wall Street, το American Hustle, το The Counsellor και την Τελεια Ομορφιά του Σορεντίνο, συναντούμε και πάλι εξιστορήσεις
ακμής και παρακμής ατόμων που δρούνε σε αυτό το παράλληλο σύμπαν της διαπλοκής,
ρουφώντας τους ρυθμούς και το νέκταρ της παντοδυναμίας, καθορίζοντας την ζώη
τους μέσα από το πρίσμα της τραγωδίας. Ένα σημαντικό στοιχείο που προκύπτει
όμως ταυτόχρονα, είναι ότι πρόκειται για
ταινίες που ήταν αρκετά εμπορικές και απέκτησαν cult(με την έννοια της λατρείας) ακολουθία. Κάποιες έγιναν
βιντεοπαιχνίδια, πόστερς, κούπες, αποφθέγματα των πρωταγωνιστών υπάρχουν στο
διαδίκτυο, φτιάχτηκαν κοινότητες και φεστιβάλ προς τιμήν τους. Πέραν της
κινηματογραφικής τους αξίας που είναι αναμφισβήτητη, οι συγκεκριμένες ταινίες
φαίνεται να έπιασαν κάτι από την ηδονοβλεπτική χαρά του θεατή να παρακολουθεί
όλο αυτό το σύμπαν μπροστά του, να αγγίζει νοητά την τραγωδία και τη μυθωδία
των ηρώων αλλά να βγαίνει αλώβητος από το σινεμά, σχεδόν εξιλεωμένος.
Γιατί όμως αυτές
οι ταινίες είχαν τόσο τεράστιο αντίκτυπο; Ήταν μόνο λόγω των νέων
κινηματογραφικών δεδομένων που εισήγαγαν; Όχι μόνο. Ήταν επειδή καταφεραν και
απέδωσαν τόσο γραφικά την ακμή και την παρακμή του ατομισμού μέσα σε μια
κοινωνία που δε συγχωρεί όποιον την ξεγελά; Όχι μόνο. Η επιτυχία και η
κληρονομιά αυτών των ταινιών οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στην ανομολόγητη και
κρυφή ταύτιση του θεατή με τους ήρωες τους. Ο θεατής ξέρει που αναφέρεται ο
σκηνοθέτης, ξέρει ότι ένα σενάριο βασίζεται σε αυτοβιογραφία, μπορεί και
συνδέει το κινηματογραφικό προφίλ με το πραγματικό που παρελαύνει από τις
ειδήσεις και τις εφημερίδες. Μα πάνω από όλα ξέρει τους δικούς του
ανομολόγητους πόθους: να μπορούσε για μια φορά να υπάρξει ένας τέτοιος «ήρωας»,
σα τους χιλιάδες που κυκλοφορούν ακόμη ανάμεσα μας. Απολαμβάνει την ιδέα να
μπορούσε να ξεφύγει από το συμβατικό και να ζήσει τη χλιδή, τον ερωτισμό και τα
άκρα που αυτοί οι ήρωες ζουν. Αυτές οι ταινίες έγιναν κλασικές και επιτυχημένες
γιατί έδωσαν χώρο σε μια ορμέφυτη ταύτιση με το ακραίο, το ζωώδες που όλοι
κουβαλούν αλλά καλύπτουν.
Το χρήμα, η δύναμη, ο έλεγχος, η άνοδος
είναι σκληρά πορνό.
Και η τέχνη του κινηματογράφου; Ο
κινηματογράφος μας χαρίζει τη διαπίστωση πώς μιμείται τη ζωή φέρνοντας πιο
κοντά αυτό που βλέπουμε έξω αλλά προτιμούμε την omerta!
by Rory
