Πρόταση dvd: Ο Θάνατος του Εμποράκου

Του

Volker Schlöndorff

Ζωή που ποτέ δε γίνεται

Σίγουρα υπάρχει μια στιγμή, μια και μόνο που ξαφνικά ο οποιοσδήποτε κάθεται ήσυχος ή ξαφνικά αποστασιοποιημένος από τους ρυθμούς της καθημερινότητας και κοιτά. Κοιτά προσεχτικά γύρω του το σπίτι που ζει, που νοικιάζει για να ζει, τα παιδιά του που αν και ενήλικα δεν έχουν μεγαλώσει, το σύντροφο του που πια δεν μπορεί να ερμηνεύσει αν τον/την στηρίζει ή όχι. Μα πάνω από όλα κοιτά τον εαυτό του σαν μια σιλουέτα έξω από αυτόν/αυτήν που τριγυρνά κουρασμένος/η, γεμάτος/η από χρόνια και αμφιβολίες για το τι ακριβώς γίνεται κάθε μέρα. Για το τι έγινε στο κάτω κάτω τόσο καιρό και παραμένει άπιαστο.

Κάποτε μιλούσανε όλοι σαν να είναι επιδημία για την «κρίση της μέσης ηλικίας», μια πολυτέλεια κυρίως της μεσοαστικής τάξης που άγγιζε καθαρά όρους επιβεβαίωσης και επιτυχίας. Μια τάση που κυρίως έκρυβε την βιασύνη να κατακτήσουμε κι άλλα ή αν πήραμε αυτά που αξίζαμε. Ο Χρόνος όμως τα προλαβαίνει όλα και τα φτάνει μέχρι τη ρίζα τους. Όλοι αναγκαζόμαστε να μεγαλώσουμε πιο γρήγορα, να απεκδυθούμε την αφέλεια της τεμπελιάς και μπαίνουμε τάχιστα στο ενήλικο σύμπαν πλέον, ένα σύμπαν που δεν άλλαξε όρους και όρια, που δεν έκρυψε ποτέ τον κύκλο του, επιστρέφοντας πάντα στο ίδιο ερώτημα: Πέτυχα κάτι; Μπορώ να είμαι κάποιος; Είμαι;

Όχι. Το ερώτημα αν και υπαρξιακό δεν είναι τόσο βαθυστόχαστο αλλά χειροπιαστό. Στο πέρασμα αυτού του αιώνα που χτίστηκε πάνω σε ψευδαισθήσεις και καλά τεχνάσματα κοινωνικής ανέλιξης, επανέρχεται πιο άγρια ποτέ το ίδιο ερώτημα αν μπορούμε να τα βάλουμε με όλα αυτά: Τις απαιτήσεις του συνόλου, του συντρόφου μας και των παιδιών, του εργοδότη μας. Με τις δικές μας απαιτήσεις. Είναι η στιγμή που είπαμε στην αρχή. Ο Άρθουρ Μίλλερ διερωτήθηκε πάνω σε όλα αυτά και κέρδισε αυτόν τον αιώνα. Τον κέρδισε με διαφορά ερμηνεύοντας τη σκιά που γεννούσε τότε, στην Αμερική του ΄50 και έπειτα παντού στον κόσμο, την αρένα που στηνόταν πάλι από την αρχή μετά και τον τελευταίο ορατό πόλεμο, φέρνοντας μας μέχρι το σήμερα τη διάνοια του.

Ο θάνατος του Εμποράκου, έργο κυρίως θεατρικό, κατάφερε και έμεινε στην ιστορία για την επιθετική απλότητα που εξαπέλυσε πάνω στα χαμένα όνειρα. Και το πιο σημαντικό είναι ότι στάθηκε όχι στα όνειρα για πιο γρήγορο αμάξι, πιο ωραίες γυναίκες και πιο καλή θέση, αλλά σε ένα και μοναδικό όνειρο: Να μπορώ να είμαι εγώ, να καταφέρω κάτι. Να είμαι. Ο Μίλερ μέσα από αυτό το τιτάνιο έργο δημιούργησε ένα αρχέτυπο εκεί που δεν υπήρχε. Τον εργάτη που βρίσκεται μέσα στη ρευστή διάθεση ενός ανταγωνιστικού συστήματος που λέει «κι εσύ μπορείς, αρκεί να τρέχεις. Αρκεί να δίνεις όλο το χρόνο, τη ζωή και τη σκέψη. Αρκεί να δίνεις το όνειρο σου κι εγώ μυστικά θα το πλάθω όπως θέλω». Έτσι η ζωή γίνεται ξαφνικά κυνήγι για επιτυχία, η οικογένεια γίνεται εικόνα εξωτερικής συνοχής, η σκέψη αυτιστική. Η ζωή αυτοαναφορική.

Στο κατοπτρικό σύστημα που είναι η οικογένεια όμως, τα πάντα αντανακλούνται πλέον, πλέον που οι δόσεις δε βγαίνουν, που το αμάξι μένει ακίνητο, που απειλείσαι με απόλυση, που τα παιδιά είτε γυρίζουν πίσω είτε παραμένουν 30χρονα υπερτροφικά μωρά με την ίδια καταθλιπτική ενέργεια με εσένα και… κρυφά σε κρίνουν όπως τα κρίνεις εσύ, όπως κρίνεσαι κι εσύ από του σημαντικούς Άλλους. Κάπου εκεί σταματά ίσως η ζωή να κινείται γραμμικά και αρχίζει κυκλικά σα γάτα που κυνηγά την ουρά της. Πλέον ο στόχος είναι να αποπληρώσεις το σπίτι, να πιάσει δουλειά το παιδί γρήγορα, να ελπίζεις να μην είσαι στη λίστα, να περιμένεις στην ουρά. Κάτι να τελειώσει πια και όχι κάτι να αρχίσει. Κάτι να τελειώσει.

Σε αυτό το αριστούργημα, που μεταφέρθηκε επιτυχημένα και πολυβραβευμένα το 1985 στην οθόνη, λέγεται όλη η αλήθεια για το ποιοι είμαστε και το ποιοι θέλανε να είμαστε. Δεν αρκούν τα λόγια αλλά οι θέαση του.

By Rory